فراز و فرود توسعه میدان نفتی آزادگان

به گزارش خبرنگار شانا، سعید ساویز، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با ایلنا به تشریح فراز و فرود توسعه میدان نفتی آزادگان پرداخته است که مشروح آن در ادامه می‌آید:

میدان آزادگان در جایی بین سوسنگرد و اهواز در مجاورت مرز عراق واقع شده است. مساحت این میدان حدوداً ۹۰۰ کیلومتر مربع است و تاکنون چهار لایه سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان با چهار نفت متفاوت در آن شناسایی شده است. ضریب بازیافت از مخازن این میدان خصوصاً سروک چندان بالا نیست و توسعه آن در آینده نیازمند استفاده از فرازآوری مصنوعی و روش‌های ازدیاد برداشت است. این میدان برای اولین بار در سال ۱۳۵۵ با یک چاه اکتشافی کشف و در سال ۱۳۷۸ با حفر دومین چاه به عنوان یک چاه توصیفی ابعاد مختلف سیالات در مخازن آن شناسایی شد.

در سال ۱۳۸۲ و در پی سفر رئیس‌جمهوری ایران به ژاپن، قراردادی با شرکت INPEX در بهمن‌ماه به امضا رسید که طی آن با سهم ۷۵ درصد برای شریک ژاپنی و ۲۵ درصد برای شرکت NICO طرح توسعه آزادگان کلید خورد. از ابتدای امضای این قرارداد و شروع به کار شرکت ژاپنی، فشارهای زیادی از سوی دولت آمریکا برای فراری دادن ژاپنی‌ها از توسعه این میدان آغاز شد. به دلیل همین فشارها در مرداد ۸۴ شرکت Azadegan Petroleum Development یا همان APD در زیرمجموعه INPEX تأسیس شد و سهام ژاپنی‌ها به این شرکت انتقال یافت. ژاپنی‌ها در طول دو سال مطالعات پایه‌ای بسیار دقیقی در آزادگان انجام دادند که بعدها زیرساخت مدل توسعه این میدان توسط دیگران شد.

در ادامه فشارهای خارجی به دولت ژاپن، در مهر ۸۵ حدود ۶۵ درصد سهام APD به شرکت NICO واگذار و به این ترتیب با افزایش سهم ایرانی به ۹۰ درصد و سهم ژاپنی به ۱۰ درصد، مقدمات خروج از این پروژه توسعه‌ای آغاز شد. در پی توقف فعالیت‌های بین‌المللی، فاز اول توسعه آزادگان جنوبی با حفر ۲۱ حلقه چاه از سوی پترو ایران به مناطق نفت‌خیز جنوب واگذار شد و با توجه به کالاهای موجود در انبارهای مناطق، توسعه انجام‌شده و فاز اول با ظرفیت ۴۵ هزار بشکه به تولید رسید.

توسعه فاز ۲ با داشتن چالش‌هایی چون نیاز به سرمایه قابل توجه، نیاز به استفاده از تکنولوژی جدیدتر خصوصاً در واحد بهره‌برداری و سیستم‌های اندازه‌گیری، همچنین ضرورت استفاده از روش فرازآوری مصنوعی و ازدیاد برداشت در آینده، سبب شد پیشنهاد چینی‌ها در سال ۸۸ مورد قبول قرار گیرد و ۷۰ درصد سهام NICO به شرکت CNPCI چینی منتقل شد. CNPCI تا پیش از این درگیر قرارداد توسعه آزادگان شمالی شده بود که قرارداد آن با Capex و Non capex دو میلیارد و ۸۰۵ میلیون دلار در تاریخ ۱۵ تیر ۸۸ یا همان Jul 2009 ابلاغ و مؤثر شده بود.

در آبان ۱۳۸۹ الحاقیه شماره ۲ با CNPCI امضا شد که طی آن چینی‌ها ضمن جمع‌آوری اطلاعات، در طرح توسعه جامع، بازنگری و به اصطلاح RMDP را تهیه و تنظیم کردند. برخی معتقدند ژاپنی‌ها به دلیل کمبود اطلاعات کافی انتظار تولید با نرخ بالا از چاه‌های این میدان را داشتند که بعدها ثابت شد این تصور با یک Over estimate همراه است و طرح توسعه بازنگری‌شده چینی‌ها بسیار کاربردی‌تر از نمونه ژاپنی آن بود.

در شهریور ۹۱ قرارداد توسعه CNPCI تنفیذ شد؛ شرکت چینی از همان ابتدا در قبولاندن برخی شروط فنی به کارفرمای پروژه یعنی مهندسی و توسعه نفت دچار مشکل شد، اوج این داستان اختلاف بر سر روش فرازآوری مصنوعی بود. با توجه به وجود لوپ کمپرسور و برنامه برای استفاده از Gas lift در آزادگان شمالی مدیریت مهندسی نفت در متن معتقد بود که باید از همین روش برای آزادگان جنوبی استفاده شود و با توجه به تعداد بالای چاه‌ها، هزینه این روش بسیار پایین آمده و به صرفه خواهد بود، اما گویا چینی‌ها بر استفاده از پمپ الکتریکی درون چاهی اصرار داشتند که سرانجام  استفاده از پمپ را در دستور کار توسعه گنجاندند.

مدتی بعد یعنی در مهر ۱۳۹۱ الحاقیه شماره ۳ موثر شد که طی آن چینی‌ها مجاز بودند برای ۱۰۰ حلقه چاه به صورت Fast track یعنی ترک مناقصه با استفاده از دکل‌های چینی و ابزار و کالا به انتخاب خودشان اقدام کنند. برخی اخبار تایید نشده حاکی از آن بود که پیمانکار چینی پس از آنکه توانست میخ الحاقیه شماره ۳ و پمپ‌های درون چاهی را بکوبد، به دنبال افزایش Capex پروژه از ۶ میلیارد دلار به حدود ۱۰ میلیارد دلار به بهانه تحریم‌ها رفت و از این رو حداقل عملیات حفاری با استفاده از دو دکل ملی حفاری و سه دکل چینی در دستور کار قرار گرفت.

تعلل چینی‌ها باعث شد تا دو بار از سوی شرکت ملی نفت اخطار کم‌کاری دریافت کند و درست پس از اخطار دوم به نظر می‌رسد پیمانکار خطر اخراج را احساس کرد. عده‌ای معتقدند از این پس کارها سرعت گرفت، مناقصات سطح‌الارض برگزار و ۷ دکل چینی دیگر آماده حرکت شد، همچنین به گوش می‌رسد که گویا کالاهای پروژه نیز آماده ارسال به ایران شده بود. البته برای توضیحاتی که پس از اخطار دوم ارائه شد مدرک چندانی وجود ندارد، اما عیناً از کارشناسان مطلع نقل شده است. گویا در این دوران رفتار کارفرما در جلسات کاملاً با پیمانکار تغییر کرده بود.

سرانجام ۹ اردیبهشت ۹۳ شرکت CNPC خلع ید و کار توسعه آزادگان به متخصصان داخلی سپرده شد. چینی‌ها در این دوران ۱۲ چاه بدون تکمیل حفاری کردند و کار حفاری چهار حلقه چاه نیمه‌کاره ماند، هیچ چاه جدیدی در زمان CNPC به تولید اضافه نشد.

در هر حال شرکت ملی نفت ایران دست به‌کار و خود مستقیماً وارد عمل شد و با کمک صندوق توسعه ملی کار توسعه آزادگان را به پیش برد. این مدل توسعه اگرچه چندان منظم نبود و نقدهای فنی به آن وارد است، اما تلاش شبانه‌روزی مجریان و تیم توسعه طرح را به‌عنوان یک دیپلم افتخار و مجاهدت به یاد ماندنی در دل خود نهفته دارد. آزادگان جنوبی تا سال ۹۷ به حداکثر ظرفیت تولید خود یعنی ۱۴۰ هزار بشکه رسید. به این ترتیب قصه توسعه آزادگان جنوبی، از تیره‌روزی به بهروزی در آینده ادامه یافت.